ROKEN EN AFWEER VEROORZAKEN PARODONTITIS
M.AJ. Eijkman
Bron: NRC Handelsblad, 16-03-2002
IN SEPTEMBER 1683 schreef Antonie van Leeuwenhoek aan de Royal Society of London, destijds het belangrijkste wetenschapsinstituut van de westelijke wereld: “Wat my belangt ik oordeel van myn selven datter sooveel menschen
niet leven in onse vereenigde Nederlanden, als ik heden levende dieren in myn mond draag.”
De beroemde Delftenaar wist al dat er vele soorten ‘dierkens’ in zijn mond
aanwezig waren, maar hij vermoedde ook dat zijn bloedend tandvlees er door werd
veroorzaakt, een constatering die 200 jaar daarna door nauwgezet onderzoek werd
bevestigd. Thans is bewezen dat ontsteking aan het tandvlees en het
ondersteunende kaakbot, parodontitis in vaktaal, door bepaalde bacteriën wordt
veroorzaakt. Men weet vrij goed welke van deze micro-organismen de grootste
boosdoeners zijn. Schattingen wijzen uit dat ongeveer éénderde van de
bevolkinglijdt aan deze chronische aandoening.
Bekend
is dat roken en suikerziekte risicofactoren zijn, terwijl er steeds meer
aanwijzingen komen dat het vermogen van mensen om met stress om te gaan een rol
speelt. Ook bepaalde genetische factoren lijken van belang bij het ontstaan en
het verloop van parodontitis. Uit onderzoek van een aantal jaren geleden bleek
dat mensen die aan een zeldzame, erfelijke, afwijking lijden, het syndroom van
Papillon-Lefêvre, ernstige parodontitis hebben. Onduidelijk is overigens welke
van de bekende risicofactoren de meeste invloed heeft op het ziekteproces.
Parodontitis kan goed worden behandeld waarbij gebleken is dat vooral ook de
medewerking van de patiënt van groot belang is. Toch is er een groep mensen die,
ondanks een voortreffelijke mondhygiëne en trouw tandartsbezoek, niet genezen.
Voor deze patiënten en hun behandelend tandarts is dat een frustrerende
aangelegenheid, maar voor onderzoekers een uitdagend probleem.
In een recent Nederlands onderzoek dat onder andere door de Amsterdamse
tandarts-onderzoekster M.L. Laine en anderen werd opgezet werden drie groepen,
blanke, ongetrouwde, patiënten gevormd: 53 rokers en 52 niet-rokers met ernstige
parodontitis en 53 die de ziekte niet hadden. Alle proefpersonen kregen een
uitgebreid mond- en röntgenonderzoek. Daarnaast werden bacteriën, die zich
tussen tand en tandvlees bevonden, geïsoleerd. Een mondspoelsel werd gebruikt om
het DNA van de proefpersonen te bestuderen, in het bijzonder drie genen die
verantwoordelijk zijn voor de productie van interleukine-1. Dit is een eiwit dat
een belangrijke rol speelt bij het bestrijden van chronische infecties in ons
lichaam.
Nu blijkt dat deze genen niet bij iedereen gelijk zijn. Sommige mensen maken
van nature te veel interleukine-1 en deze overproductie blijkt schadelijk te
zijn voor tandvlees en kaakbot. Dit genotype kwam weliswaar in alle drie de
proefgroepen voor, maar het percentage lag twee keer zo hoog in de groep
ernstige parodontitispatiënten die niet rookten. Merkwaardig was ook dat twee
bacteriën die parodontitis veroorzaken in deze groep niet aanwezig waren. De
vraag komt dan op waarom mensen die niet roken en die weinig pathogene
parodontitisbacteriën in hun mond hebben toch de akelige mondinfectie krijgen.
Het antwoord moet waarschijnlijk worden gezocht in het immuunsysteem van de
proefpersonen. Bij hen ontwikkelt zich ook tegen onschuldige bacteriën een
afweerreactie die uiteindelijk meer schade dan bescherming oplevert. Een
verschijnsel dat men ook elders in het lichaam aantreft, bijvoorbeeld in de darm
waardoor mensen beruchte darmziekten schijnen te krijgen zoals de ziekte van
Crohn of de ulceratieve colitis.
De resultaten van het onderzoek wijzen op een gelijkenis van parodontitis met
chronische ziekten van het maag-darmstelsel. Ook hier spelen bacteriën en een
genetische aanleg een grote rol, terwijl een omgevingsfactor als stress er
eveneens bij betrokken is. Parodontitis is niet één ziekte, maar een
conglomeraat van verschillende aandoeningen. In tegenstelling tot wat men de
laatste dertig jaar van de vorige eeuw als vaststaand aannam zijn de ‘dierkens’
van Van Leeuwenhoek dus niet de enige oorzakelijke factor bij de mondaandoening.
Literatuur: ML. Lame e.a.: Polymorphisms of the Interleukin-1
GeneFamily, Oral Micro bial Pathogens and Smoking in Adult Periodontitis.J. Dent
Res 80(8): 1695-1699,2001.
Met dank aan dr Aj. van Winkelhoff
(ACTA).
