Gezondheidsraadrapport geschreven door pure belangenbehartigers

De minister liegt over meeroken; de commissieleden in de Gezondheidsraad liegen over belangenverstrengeling.

Zware beschuldigingen, maar als je de gebeurtenissen rond het Gezondheidsraadrapport goed bestudeert en de antecedenten van de commissieleden die aan het rapport meewerkten natrekt, kun je niet anders concluderen.

Forces Nederland liep alles nog eens na en kwam erachter dat, gezien de samenstelling van de commissie, het een wonder zou zijn geweest als er een andere conclusie uit het rapport was gekomen dan datgene wat we gezien hebben. De objectiviteit van het rapport over meeroken is ver te zoeken…

1. Introductie

De gezondheidsraad kwam op 17 november 2003 uit met een rapport waarin ze beweerden dat het overtuigend bewezen was dat meeroken in Nederland voor duizenden doden per jaar zorgt. In de media volgden toen al snel verschillende kritieken op het rapport (o.a. Trouw 19 november 2003, Elsevier 22 november 2003, De Volkskrant 22 november 2003, HP/De Tijd 28 november 2003 en wederom De Volkskrant op 29 november 2003).

De kritiek in HP/De Tijd was het uitvoerigst. Hoofdargumenten tegen de conclusies in het rapport waren dat de Gezondheidsraad selectief gewinkeld heeft (dus alleen onderzoeken noemt die hun conclusies ondersteunen), dat de onderzoeken waarop de auteurs zich baseren methodologisch zeer gebrekkig zijn, dat de gerapporteerde extra risico’s zo klein zijn dat ze normaalgesproken door epidemiologen niet als bewijs van een oorzakelijk verband worden gezien en dat de minieme dosis rook die een typische meeroker binnenkrijgt het heel onwaarschijnlijk maakt dat meeroken ongezond is.

Het HP/De Tijd-artikel is hier te lezen: http://henrysturman.com/dutch/artikelen/passiefroken.html Er staat op deze internetpagina ook een uitgebreid naschrift en een kopie van een brief van de auteur aan de Tweede Kamer, waarin hij adviseert om een nieuwe commissie van onbevooroordeelde statistici te benoemen om het rapport van de Gezondheidsraad objectief te beoordelen.

Op 18 december 2003 stuurde de Gezondheidsraad de volgende brief aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport waarin zij reageert op een deel van de kritiek in het HP/De Tijd artikel: http://www.gr.nl/nieuws.php?NewsID=3 Op 22 januari reageerde de auteur van het HP/De Tijd-artikel hierop in de volgende brief aan de minister: http://henrysturman.com/dutch/artikelen/passiefroken2.html

2. De afhankelijkheid van de commissie

Het genoemde HP/De Tijd-artikel noemde al dat drie van de zes commissieleden (het zevende lid, dat secretaris is niet meegerekend) gesponsord worden door farmaceutische bedrijven die anti-rookcampagnes financieren. Dit trekt de onafhankelijkheid van de commissie in twijfel. Inmiddels is Forces Nederland er na nader onderzoek achter gekomen dat maar liefst vijf van de zes commissieleden belangen hebben, die relevant zijn voor hun objectiviteit in het kader van onderzoek over meeroken. Voor de hieronder genoemde belangen worden ofwel directe bronnen genoemd, ofwel ze zijn te vinden in de door de commissieleden zelf ingevulde belangenverklaringen. Hier volgen de relevante belangen van die commissieleden:

prof. dr. JC De Jongste (voorzitter)

Farmaceutische fabrikant Pfizer (participant in het ‘Partnership Stop met Roken’) organiseerde in oktober 2003 een congres in Amsterdam. Pfizer doneerde de deelnamersbijdragen aan het Sophia Kinderziekenhuis, waar commissievoorzitter De Jongste hoogleraar kinderlongziekten is. Zie http://www.cardiology.nl/cardiology/pdf/uitnodiging_pvus.pdf Verder is De Jongste buitengewoon hoogleraar van het Nederlands Astma Fonds. Uit de tekst “Het Nederlands Kanker Instituut heeft berekend dat in Nederland door passief roken elke week gemiddeld vier volwassenen aan longkanker sterven.” van de webpagina http://www.stivoro.nl/dekleine/ouders/waarom.html blijkt dat het Astma Fonds op het standpunt staat dat meeroken dodelijk is. Verder blijkt uit http://www.stivoro.nl/organisatie.php?sitenaam=financien dat het Astma Fonds een van de financiers is van Stivoro, een organisatie die een stevige campagne voert tegen roken en meeroken.

prof. dr. ir DJJ Heederik

Heederik is lid van PEBO, een onderzoeksadviescommissie van het Nederlands Astma Fonds. Zoals hierboven bij commissielid De Jongste vermeld, staat het Astma Fonds op het standpunt dat meeroken dodelijk is, en is het Astma Fonds een financier van Stivoro, die o.a. recent op TV een zeer agressieve campagne voerde tegen meeroken.

prof. dr. ir FE van Leeuwen

Van Leeuwen is hoogleraar epidemiologie, bij het Nederlands Kanker Instituut. Zoals hierboven bij De Jongste staat vermeld, staat het Nederlands Kanker Instituut op het standpunt dat meeroken dodelijk is. Verder schreef Van Leeuwen al in 1994 een artikel ( http://wp.forces-nl.org/modules.php?name=Sections&op=viewarticle&artid=8 ) waaruit blijkt dat zij op het standpunt staat dat meeroken ongezond en dodelijk is. Het standpunt van Van Leeuwen was dus al bekend, voordat zij werd geïnstalleerd als commissielid voor het rapport over meeroken.

drs PI van Spiegel

Commissielid Paul van Spiegel werkt momenteel mee aan een evaluatie van de zogeheten RookStopTherapie. Het onderzoek wordt mede gefinancierd door het farmaceutische bedrijf GlaxoSmithKline (producent van Nicorette) dat de site hulpbijstoppenmetroken.nl heeft opgezet en in Italië betrokken was bij een omkoopschandaal (bron: The Guardian, 13 februari 2003). Van Spiegel publiceerde in 1997 over een tevredenheidsonderzoek waarin twee inhalatiepoeders voor astmapatiënten met elkaar werden vergeleken. Beide producten staan bekend als uitstekende middelen, maar uit het onderzoek bleek dat patiënten het middel Turbuhaler beter vonden dan het middel Diskus. Toevalligerwijze werd het onderzoek gesponsord door Astra, de fabrikant van Turbuhaler. Bij zulke onderzoeken is het heel makkelijk om het gewenste resultaat te krijgen. Het enige dat je hoeft te doen is patiënten vragen te stellen die de nadruk leggen op de voordelen van je eigen product. Dit soort onderzoeken worden wetenschappelijk doorgaans als dubieus gezien, dus dit doet twijfelen aan de objectiviteit van Van Spiegel. Verder is Van Spiegel lid van de commissie van het anti-rookbeleid van de Nederlandse Vereniging van artsen van Longziekten en Tuberculose. Bovendien is Van Spiegel lid van de Smoking Control & Education commissie van de European Respiratory Society. Daarnaast is Van Spiegel vertegenwoordiger van het ‘Partnership Stop met Roken’. Verder is Van Spiegel betrokken bij het Nederlands Astma Fonds (dat zoals genoemd anti-meeroken is en medefinancier van anti-rookorganisatie Stivoro). En slotte ontvangt Van Spiegel diverse onderzoeksgelden van farmaceutische bedrijven (waarvan sommigen anti-rook zijn) voor klinisch onderzoek.

prof. dr FWA Verheugt

Commissielid Verheugt was in 2000 medeorganisator van een medisch congres in Wenen waarvan het farmaceutische bedrijf Pharmacia & Upjohn (eigenaar van de website stoppenmetroken.nu) een van de hoofdsponsors was. Zie http://www.cardio-congress.com/selected_congresses/update/content.htm

Prof. dr VJ Feron

Emeritus hoogleraar toxicologie Feron heeft in de jaren tussen 1977 en 1988 gewerkt voor TNO-Voeding en in die tijd wel eens onderzoek gedaan waar geld van de tabaksindustrie bij betrokken was. Volgens enkele andere leden van de commissie heeft Feron tijdens de vergaderingen nooit blijk gegeven van enige vooringenomenheid jegens het onderwerp. Eigenlijk eerder het tegendeel. De wetenschapper hamerde in de adviescommissie als toxicoloog erg op de naar zijn oordeel enorme risico’s van aldehyden in tabaksrook.

3. Leugens van commissieleden op belangenverklaringen

Alle commissieleden vullen voor installatie in de commissie een belangenverklaring in. Forces Nederland heeft deze belangenverklaringen in het kader van de Wet openbaarheid van bestuur opgevraagd. Kopieën van deze verklaringen zijn bij Forces Nederland per email opvraagbaar door geïnteresseerde journalisten of politici. Van Spiegel is de enige die vrijwel al zijn bovengenoemde belangen eerlijk heeft opgegeven. Alle overige vier commissieleden hebben al hun bovengenoemde belangen verzwegen, met uitzondering van het feit dat De Jongste en Heederik wel hebben opgegeven dat ze betrokken zijn bij het Nederlands Astma Fonds.

Het is overigens een raadsel dat commissielid Van Spiegel is geaccepteerd in de commissie, ondanks het feit dat hij eerlijk heeft opgegeven een sterke belangenverstrengeling te hebben met verschillende anti-rook- en anti-meerookorganisaties.

4. Leugens van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Op 4 december 2003 heeft Tweede Kamerlid Agnes kant n.a.v. het genoemde HP/De Tijd-artikel kamervragen gesteld aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op 16 januari 2004 heeft de minister daarop geantwoord. Zie Kamervragen plus antwoorden (16-01-2004) Met name interessant zijn vragen 2 en 3.

Vraag 2 luidde: “Is het waar dat de voorzitter van de commissie op 17 november 2003 bij Barend en Witteman heeft gezegd dat de timing van verschijning van dit advies, twee dagen voor het algemeen overleg over het rookbeleid, speciaal was gericht op het beïnvloeden van deze vergadering? Zo ja, wat is uw mening hierover?” Het begin van het antwoord van de minister luidde: “Aan de voorzitter van de Gezondheidsraadcommissie werd in bedoeld televisieprogramma gevraagd of de Raad met dit advies politiek bedreef door het juist op dat moment uit te brengen, met het doel om op het laatste moment het Kamerdebat in een bepaalde richting te sturen. De commissievoorzitter heeft die suggestie geenszins beaamd.”

Edith Schippers van de VVD heeft de woorden van De Jongste bij B&W wel geïnterpreteerd zoals gesuggereerd in Kamervraag 2, want dit is wat zij tijdens de Tweede Kamercommissievergadering op 19 november 2003 zei:

“Toen het hoofd van de onderzoekscommissie op tv ook nog aangaf dat het uitbrengen van dit advies speciaal gericht is op beïnvloeding van dit Algemeen Overleg, brak eerlijk gezegd mijn klomp. In mijn ogen is dit een gerespecteerd orgaan als de Gezondheidsraad onwaardig.”

(Zie http://schippers.madocke.net/uploads/documents/A322110.doc )

Bij nader inzien blijkt uit de volgende transcriptie dat De Jongste het inderdaad niet letterlijk zo heeft gezegd, maar toch wel sterk heeft gesuggereerd, dus de glasharde ontkenning van de minister dat “de commissievoorzitter die suggestie geenszins heeft beaamd” is onjuist:

Witteman: En heeft u het expres, want dat proef ik in de irritatie van meneer Van Hoofd, expres vlak voor dat kamerdebat eventjes het licht doen zien?

Van Hasselt: De timing is perfect.

Maessen: Ja, daar lijkt het wel op.

Witteman: Ho ho ho, ik vraag…

De Jongste: Ik denk dat het een hele goeie zaak is dat de Tweede Kamer zich wil laten informeren over de stand van zaken op dit moment. En heeft dit ook gevraagd.

Witteman: Dus het antwoord is: inderdaad we hebben het vlak voor het kamerdebat gelanceerd?

De Jongste: Ja. Inderdaad.

Witteman: Mag ik er nog iets aan toevoegen?

De Jongste: Maar dat is toch een bruikbare…

Witteman: U geeft antwoord op mijn vraag. Dat is heel goed.

Vraag 3 luidde: “Is het voorts waar dat tenminste drie leden van de commissie banden hebben met farmaceutische bedrijven die anti-rookcampagnes financieren? Zo ja, bent u van mening dat onafhankelijke adviseurs te verkiezen zijn boven experts om minstens de schijn van belangenverstrengeling te vermijden?” Merkwaardig is dat de minister in zijn antwoord slechts toegeeft dat een van de leden geld heeft ontvangen van farmaceutische bedrijven. Maar de vraag was of het waar was dat ten minste drie leden van de commissie banden hebben met farmaceutische bedrijven die anti-rookcampagnes financieren. De minister negeert dat aspect volkomen en bevestigt noch ontkent in zijn antwoord of er meer dan één commissielid relevante belangen heeft. Zoals hierboven vermeld hebben maar liefst vijf van de zes commissieleden belangen de redelijkerwijs hun onafhankelijkheid in twijfel trekken.

5. Overige opmerkingen

Een klein opvallend puntje is dat alle belangenverklaringen van de commissieleden mede-ondertekend zijn door de Gezondheidsraad, behalve de belangenverklaring van Verheugt. Wat ook opvalt is dat voorzitter van De Gezondheidsraad in alle gevallen de belangenverklaringen pas op 17 april 2003 als “gezien” ondertekend heeft. En dat terwijl de commissie op 24 april 2003 al geïnstalleerd is. Het lijkt erop dat de voorzitter van de Gezondheidsraad sowieso van plan was alle commissieleden te accepteren, ondanks wat ze op hun belangenverklaringen zouden invullen. Een week is immers kort dag om nog een nieuw commissielid te vinden, mocht een van de geplande commissieleden wegens belangenverstrengeling niet acceptabel blijken. Het feit dat commissielid Van Spiegel geaccepteerd is, ondanks zijn uitgebreide financiële belangen met betrekking tot farmaceutische bedrijven die anti-rookcampagnes financieren, is in dat opzicht tekenend.

Het is uit de keuze van de commissieleden duidelijk dat van te voren allang vaststond wat hun conclusies over meeroken zouden zijn. Het opstellen van het rapport was slechts een formaliteit, en het is geen wonder dat diverse critici hebben geconstateerd dat de bevooroordeeldheid en gebrekkigheid van het rapport afstraalt. Een nog onbeantwoorde vraag is of het minister Hoogervorst is die verantwoordelijk is voor het installeren van een bevooroordeelde commissie waanvan het oordeel van te voren vaststond, of dat de voorzitter van de Gezondheidsraad, prof. dr JA Knottnerus, daarvoor verantwoordelijk is.

Uit bijvoorbeeld een Volkskrantartikel van 19 januari 2004 blijkt dat er ook uit de politiek steeds meer weerstand begint te komen tegen het rigide anti-rookbeleid, dat mede werd ingegeven door het, naar nu blijkt, bevooroordeelde en ondeugdelijke rapport van de Gezondheidsraad. Zo wil de VVD bijvoorbeeld snel een debat met minister Hoogervorst om het anti-rookbeleid te versoepelen. En het CDA, VVD, D66 en de SP verzetten zich tegen het feit dat zieke ouderen in hun verzorgingshuizen tijdens hun laatste levensfase plotseling hun laatste pleziertje (het roken van een sigaret) wordt ontnomen. CDA, VVD, D66 en SP zijn geschrokken van de agressie die het harde anti-rookbeleid heeft opgeleverd. Schippers, van de VVD klaagt over het dagelijks ontvangen van hate-mail. “Kamerlid Buijs wil dat de horeca zelf bepaalt of een café of restaurant rookvrij wordt of niet. ‘Dan kan de klant zelf kiezen.’ Hoogervorst streeft naar een rookvrije horeca.”, aldus de Volkskrant.