Een deel van de jongeren rookt, drinkt alcohol, gebruikt drugs, vrijt onveilig en doet andere dingen die volwassenen ook doen. Regelmatig winden politici zich daarover op, onlangs weer over rokende jongeren. We zien dan Kamerleden, ook zij die zelf roken, praten over jongeren die niet zouden moeten roken. Journalisten melden dan dat de gezondheidsvoorlichting gefaald heeft. Dat is kletspraat.
- Wat zijn nu de slechtste manieren om mensen van het roken af te brengen of om jongeren niet te laten beginnen met roken?
De slechtste manier is de nadruk leggen op de akelige gevolgen van roken.
En dat is wat op dit moment overal gebeurt. De teksten op de tabakswaren zijn hiervan het meest recente voorbeeld. Bij rokers en jonge potentiële rokers hebben deze campagnes heel weinig effect. Angstaanjagende voorlichting heeft meestal een averechts effect wanneer de gewenste gedragsverandering lastig is, zoals bij roken. Daar is heel veel onderzoek naar gedaan. Al in 1964 is aangetoond dat stevige rokers na het zien van enge plaatjes, juist méér gaan roken. En straks zien we in heel Europa enge plaatjes op alle pakjes sigaretten.
Verder geldt dat landelijke campagnes, ook die op radio en tv, vrijwel nooit tot werkelijke gedragsverandering leiden omdat adviezen over hoe te stoppen met roken niet in 30 seconden gegeven kunnen worden, ze voor iedereen anders zijn en stoppen met roken niet iets is dat je zomaar doet. Meestal gaat er een aantal mislukte stoppogingen aan vooraf. De enige tekst die mogelijk effect heeft is het telefoonnummer en de website voor hulp bij stoppen. Van daaruit
kunnen mensen verder geholpen worden met nauwkeurig op de persoon afgestemde adviezen. Vergelijk het met een huisarts die eerst het verhaal van de patiënt aanhoort voor met een advies te komen. - Hoe komt het dat we steeds lezen dat die enge benadering wel effect heeft?
Omdat de mensen die verantwoordelijk zijn voor die campagnes heel
graag willen dat ze effect hebben en allerlei gegevens zo draaien dat het nog wat lijkt. In werkelijkheid is van de Canadese of Franse of Australische campagnes nooit aangetoond dat deze effect hebben op stoppen met roken. De Nederlandse gegevens zoals onlangs door Defacto en het NIPO gepresenteerd, laten volstrekt niet zien dat er feitelijk minder gerookt wordt en al helemaal niet dat de enge teksten daarvoor verantwoordelijk zijn. Bij dit soort campagnes is er geen vergelijkingsgroep en bovendien is op hetzelfde moment de prijs verhoogd en zijn scherpere leeftijdsrichtlijnen uitgevaardigd. - Weten de onderzoekers van Defacto en NIPO en de ambtenaren van VWS dat niet?
Natuurlijk wel, maar de Tweede-Kamerleden en dus de ambtenaren willen klinkende resultaten zien en die krijgen ze.
- Hoe moet het dan wel?
Gericht op de rokers zijn dat de volgende maatregelen: reclameverbod (bijvoorbeeld geen sponsoring van festivals), verkoopbeperkingen (bijvoorbeeld automaten verbieden), productregulering (kleine verpakkingen verbieden), accijnsverhoging (elke prijsverhoging heeft effect), rookverboden (maar dan wél erop toezien dat ze worden nageleefd), programma’s voor mensen die willen stoppen (individueel of in groepen, bijvoorbeeld via de huisarts of de bedrijfsarts) en ten slotte massamediale ondersteunende voorlichting, die alleen zin heeft wanneer al die eerdere dingen ook gedaan zijn. Gericht op niet-rokende jongeren kan dat nog aangevuld worden met effectief gebleken anti-rookles programma’s voor de laatste klassen van het basisonderwijs en gedurende het voortgezet onderwijs. Maar dan wel goed en niet halfbakken en op vrijwillige basis zoals nu gebeurt. Natuurlijk doen de betrokkenen hun best, maar we weten dat het alleen effectief is wanneer je het goed doet: gebaseerd op identiteitsontwikkeling en sociale vaardigheden, intensief (ten minste tien lessen) en elk jaar opnieuw door het een vast onderdeel van het
onderwijsprogramma te maken. Het effect is herhaaldelijk aangetoond: 50 procent minder beginnende rokers. Dat is al 25 jaar bekend, maar in Nederland gebeurt het nog steeds niet systematisch. - Waarom niet?
Kennelijk vinden de politici die zich zo druk maken het niet nodig om dat verplicht te stellen in het onderwijs. Om maar niet te spreken over de eerder genoemde maatregelen. Veel te betuttelend natuurlijk, vooral veel ‘voorlichting’ geven via de media en dan vooral voorlichting die er heerlijk eng uitziet en wat doet het ertoe dat het niet werkt? De tabaksindustrie is ook heel erg vóór massamediale voorlichting en tegen effectieve maatregelen, dus dat komt goed uit.
- Conclusie?
Zeur niet over jongeren die roken en zeur ook niet over gezondheidsvoorlichters, dat ze hun werk niet goed doen. Zorg dat effectieve maatregelen genomen worden aangevuld met effectieve programma’s. Houd op met die enge teksten en plaatjes, het is al jaren bekend hoe het wél moet. Dat kost een beetje, maar dan heb je ook wat. Het kan gemakkelijk uit de accijns betaald worden, dat is ook rechtvaardig naar de accijnsbetalende rokers toe.
Gerjo Kok en Rob Ruiter zijn verbonden aan de afdeling experimentele psychologie aan de Universiteit Maastricht.
Bron: NRC Handelsblad, 12-12-2002
