Al een paar jaar lang worden we vergast op het ene onderzoek na het andere dat meent aan te tonen dat onmiddellijk na het invoeren van een rookverbod in de horeca het aantal opnames voor hartaanvallen in ziekenhuizen abrupt afneemt. Op deze website hebben we al diverse keren laten zien dat deze, relatief kleine, onderzoeken niets anders zijn dan neponderzoek: door die regio’s en periodes uit te zoeken waar zo’n verband aangetoond kan worden werd de indruk gewekt dat het om een trend gaat.
Maar aan dat geloof, dat rookverboden direct een sterke daling veroorzaken in het aantal opnames voor hartaanvallen, werd deze week plotseling een eind gemaakt door het verschijnen van een grootschalig onderzoek over dit verband dat ditmaal niet werd uitgevoerd op ettelijke honderden of duizenden personen, maar over miljoenen gevallen. Het meest betrouwbare onderzoek dat naar dit verband ooit werd gehouden laat zien dat er geen enkel zo’n effect bestaat.
Pikant detail: dit rapport weerspreekt de conclusies van een RIVM rapport over de kwaliteit van die eerdere onderzoeken. Hoe kan dat nou?!
En het onderzoek werd niet door zomaar iemand gedaan. Het was niemand minder dan de RAND Corporation die de gegevens over ALLE opnames voor hartaanvallen in ALLE ziekenhuizen in de VS analyseerde. Maar niet alleen in kwantiteit, ook in kwaliteit overtreft dit onderzoek alle eerdere studies die de afgelopen tijd hierover verschenen zijn. Deze keer werden ook alle staten en counties (gemeentes) meegenomen die géén rookverbod kennen. Zo’n controlegroep ontbrak bij alle eerdere onderzoeken: er werd maar voor het gemak (of omdat barbertje moest hangen) aangenomen dat elke daling van het aantal opnames in een gebied waar een rookverbod was ingevoerd vanzelfsprekend aan het rookverbod te danken was.
De onderzoekers concluderen het volgende:
- “In contrast with smaller regional studies, we find that smoking bans are not associated with statistically significant short-term declines in mortality or hospital admissions for myocardial infarction or other diseases.”
- “An analysis simulating smaller studies using subsamples reveals that large short-term increases in myocardial infarction incidence following a smoking ban are as common as the large decreases reported in the published literature.”
Dubieuze positie RIVM
In de Tweede Kamer vroeg o.a. Halbe Zijlstra (VVD) de toenmalige minister Klink om eens goed naar de kwaliteit van die eerdere onderzoeken, en met name dat in Schotland, te laten kijken. Klink gaf het RIVM opdracht om dat te onderzoeken en dit instituut kwam in 2009 met een rapport daarover. Uiteraard was er niets met die onderzoeken aan de hand volgens het RIVM. Dat het RIVM met zo’n conclusie kwam is niet verwonderlijk: de eind-verantwoordelijke voor dit rapport (en andere rookverbod-gerelateerde rapporten) van het RIVM, Antoon Opperhuizen, is een bekende anti-roker die, naast zijn baan bij het RIVM, ook een belangrijk lid is van TobReg, de afdeling binnen de Wereldgezondheidsorganisatie die belast is met het maken van bewijsmateriaal dat rookverboden en andere anti-tabaksmaatregelen moet rechtvaardigen.
Na het verschijnen van dit rapport hebben we per e-mail de Directeur van het RIVM gewezen op de tekorten van dit rapport, de tekortkomingen van de daarin behandelde onderzoeken en de positie van de heer Opperhuizen, die een objectief rapport van het RIVM op dit gebied in de weg staat. Onze opmerkingen werden compleet in de wind geslagen.
Wij vinden (en hebben het RIVM, Tweede Kamer en Ministerie VWS dat ook laten weten) dat het bewuste RIVM rapport ofwel zou moeten worden gerectificeerd ofwel ingetrokken zou moeten worden gegeven deze nieuwe gegevens. Bovendien lijkt het ons belangrijk dat de TK de objectiviteit van het RIVM, als het gaat over roken en rookverboden, eens verder onderzoekt.
Cherry-picking en Publication Bias
Deze techniek van eerst een conclusie formuleren en dan de gegevens erbij zoeken die de conclusies moeten onderbouwen heet cherry-picking, in goed Nederlands: de krenten uit de pap halen. Ook het RAND rapport beschrijft hoe deze onderzoeken iets anders kunnen laten zien dan wat uit een grootschalig en betrouwbaar onderzoek, zoals het hunne, blijkt. Zij noemen dit Publication Bias: alleen die onderzoeken worden gepubliceerd waarin de conclusie volgens de sponsor van het onderzoek of volgens de heersende opinie juist is.
