In de Elsevier van deze week staan twee artikelen opgenomen naar aanleiding van de oproep van de nieuwe minister Ab Klink deze week. Klink stelde deze week dat het hoog tijd werd dat er in Nederland een rookverbod in de horeca wordt afgekondigd omdat de werkers daarin inmiddels gasmakers zouden moeten dragen vanwege de rook.
In een eerste artikel, met de kop Risico meeroken is klein, wordt Klink er nog eens fijntjes aan herinnerd dat het bewijs achter de schadelijkheid van meeroken flinterdun is. Het gezondheidsargument is het minst belangrijke argument voor de invoering van een rookverbod, stelt het artikel.
In een tweede artikel wordt een historisch overzicht gegeven van de strijd van de Nederlandse overheid tegen roken. Ook wordt getoond hoe wel de overheid vaart bij het jaarlijkse accijnsinkomen van 2,48 miljard euro.
Epidemiologie
De epidemiologie, de wetenschap die dit soort risicocijfers genereert, is geen harde wetenschap en een verhoging van 20 tot 30 procent kan met een iets andere aanname, in een ietwat anders opgezette studie, weer verdampen.
Het kan ook anders worden geformuleerd. Een niet-roker heeft ongeveer een kans van 1 procent om longkanker te krijgen. Door het meeroken zou de kans omhooggaan van 1,0 naar 1,2 procent.
Ter vergelijking: een actieve roker, en dan in het bijzonder een die de tabaksrook inhaleert, heeft een tienmaal zo grote kans op longkanker. Dat is waarachtig pas een echte risicoverhoging, in de orde van 1.000 procent.
Op basis van die 20 tot 30 procent risicoverhoging door meeroken, komen fanatieke tegenstanders van roken (zoals de Nederlandse Gezondheidsraad) met schattingen dat passief roken per jaar enkele duizenden Nederlanders het leven zou kosten.
Schattingen, geen metingen
Voor alle duidelijkheid: dat zijn geen aanwijsbare doden, maar puur papieren schattingen, gebaseerd op die risicoverhogingen van 20 tot 30 procent. Ze zijn even theoretisch als de tienduizenden doden die het fijnstof in Nederland jaarlijks zou veroorzaken.
Om een beter beeld van dit soort risico’s te krijgen, helpt het om ze te vergelijken met andere risico’s. Dat deed sigarettenfabrikant Philip Morris in 1996. In paginagrote advertenties werd gewezen op wetenschappelijke studies die aangaven dat het gezondheidsrisico van passief roken van dezelfde grootte was als het drinken van twee glazen volle melk per dag dan wel het geregeld consumeren van peper of koekjes.
Natuurlijk brak toen de hel los, maar veel wetenschapsmensen moesten knarsetandend toegeven dat er een kern van waarheid in de advertenties zat en risico’s van meeroken inderdaad veel kleiner zijn dan doorgaans wordt verondersteld.
Hormese
Er is zelfs een steeds aannemelijker wordende theorie, hormese geheten, dat kleine concentraties toxische stoffen juist een beschermend effect hebben, omdat ze het afweerstelsel op scherp zetten. Volgens deze theorie worden giftige stoffen pas gevaarlijk boven een bepaalde drempel. Daaronder zijn ze juist gezond.
De hardste anti-rookcampagnes kwamen aanvankelijk uit de Verenigde Staten, waar joggende liberals en conservatieve christenen elkaar de hand reikten in hun afkeer van ongezond hedonisme. Rokers kregen in de Verenigde Staten in de jaren negentig alom de status van onverantwoordelijke en asociale mislukkelingen die zichzelf niet in de hand hebben en ook de gezondheid van anderen bedreigen.
Roken heeft, ook en met name in de Verenigde Staten, een nadrukkelijk klasse-element: het is, net als te veel en te vet eten, vooral iets voor de onderklasse, die niet is mee te krijgen in de puriteinse wind die – begonnen in de Verenigde Staten – door de westerse wereld waait. De huidige Democratische presidentskandidaat Barack Obama zal als sigarettenroker tegen grote weerstanden moeten opboksen.
Maar Europa is de Verenigde Staten in hoog tempo aan het inhalen als het gaat om de opgelegde inperking van ongezond gedrag. Opvallend is ook dat het in de Verenigde Staten aan de deelstaten of zelfs aan counties is om regels op te stellen voor roken in de horeca. Maar in Europa blijft de Europese Commissie, deels in een-tweetjes met de Wereldgezondheidsorganisatie WHO zonder daartoe bevoegdheden te hebben, aandringen op ‘een rookvrij Europa’, zoals eurocommissaris Markos Kyprianou zegt.
Kyprianou permitteert zich de lidstaten de les te lezen en stelt Ierland, dat in 2004 als eerste een rookvrije horeca oplegde, ten voorbeeld. Diverse Europese landen hebben Ierland trouwens al gevolgd. Dit jaar kwamen of komen Frankrijk, België, Groot-Brittannië en mogelijk ook Duitsland met een (deels) rookvrije horeca en andere publieke ruimtes.
