Gezondheid najagen is ongezond
Een slechte gewoonte kan gezonder zijn dan dwangmatig gezond willen leven,
legt Ellen de Bruin uit. Hoe beter het met ons gaat, hoe banger we worden dat
er iets misgaat.
Het is een vreemde paradox: mensen hebben nog nooit zo gezond, zo veilig en zo lang geleefd als
nu. En
tegelijkertijd lijken mensen zich meer dan ooit zorgen te maken om hun
gezondheid en hun veiligheid.
 Er zijn zelfs weinig dingen waarover mensen zich zo massaal schuldig voelen
als een ongezonde levensstijl alsof
ze er anderen direct kwaad mee zouden doen. Volgens een Amerikaans onderzoek
zouden vrouwen zich schuldiger voelen als ze vinden dat ze te veel chocola of
ijs met slagroom hebben gegeten dan wanneer ze een verhouding hebben met een
getrouwde man. Vul een internettest in over je levensstijl en je
levensverwachting (zie kader) en je voelt vanzelf bet schuldgevoel opborrelen
bij elk gezondheidsdingetje dat je niet doet. Ongezond doen is niet alleen
stout, het is zelfs fout, het mág echt niet.
Dat leidt direct tot de volgende paradox: erg je best doen om
gezond te leven kan heel ongezond zijn. Zo kunnen schuldgevoelens veel stress
veroorzaken, en stress kan het immuunsysteem aantasten. Zorgen om de gezondheid
creëren dus weer nieuwe gezondheidsproblemen.
En niet alleen door slechte stress. Hoe dwangmatiger hygiënisch we
in huis worden, hoe minder weerstand we opbouwen, en hoe meer allergieën we
kweken. Mensen die vaak aan de lijn doen en daarna weer aankomen, maken ongezond
grote schommelingen in gewicht door. Moderne moeders in westerse landen zijn
soms zo gefixeerd op vet- en suikervrij eten dat hun met light-producten
volgestopte peuters ondervoed raken. En vorig jaar was er voor bet eerst sprake
van een nieuwe eetstoornis: orthorexia nervosa. (Zie ook het artikel Het
nieuwe knagen in bet Zaterdags Bijvoegsel van deze krant
van vorige week). Mensen die lijden aan orthorexia nervosa, schreef Steven
Bratman in zijn boek Health Food Junkies, zoeken zo dwangmatig naar gezond
voedsel dat ze uiteindelijk het plezier in eten helemaal verliezen.
 Dat is niet zo raar, want wat nou precies gezond eten is, is
niet altijd duidelijk. Zowel vis als moedermelk bevat bijvoorbeeld dioxinen, die
kankerverwekkend kunnen zijn. Maar moedermelk blijft beter dan flesvoeding en
een of twee keer per week vette vis eten verkleint, de kans op een hartkwaal. Op
fruit en groenten zitten, als je ze niet heel goed wast, resten van
bestrijdingsmiddelen. Maar bet is beter die binnen te krijgen dan geen groenten
en fruit te eten. Hoe dwangmatiger je gezond probeert te doen, hoe minder er
overblijft dat je helemaal zorgeloos kunt eten. En dat terwijl de meeste mensen
lekker eten gewoon heel erg leuk vinden. En plezier hebben is bij
uitstek gezond. Ook dat is, voor wie bet zo al niet gelooft, meetbaar in
medische
termen: een goede stemming vergroot het aantal afweercellen in bet bloed, wat
helpt tegen infectieziekten en kanker.
LEVEN ZONDER KOFFIE?
De derde paradox is: waarom zou iemand in
vredesnaam proberen zo lang mogelijk te leven, als dat leven helemaal in het
teken staat van vervelende beperkingen die je jezelf oplegt? De test
Livingto100.com geeft bijvoorbeeld aan dat mensen gemiddeld ruim een half jaar
langer leven als ze geen koffie drinken. Als dat al waar is, is een leven zonder
koffie je dan een halfjaar waard? Of kun je beter wat korter, maar prettiger
leven?
 Het is een oude vraag, die in deze tijden van gezondheidsgoeroes
weer erg actueel is. En er zijn steeds meer mensen, ook medici, die wijzen op
het gevaar van wat zij healthism noemen:
het najagen van gezondheid als doel op zich, in plaats van als middel om een
leuker leven te kunnen leiden. In
een lezing voor
het Britse Social Issues
Research Center hield psycholoog Peter Marsh onlangs een vurig pleidooi voor de slechte gewoonte.
Hij betoogde dat dokters er zijn om hun patiënten zo lang mogelijk van hun
slechte gewoonten te laten genieten, waarschuwde voor de mogelijkheid dat
achterblijvende groeperingen in de samenleving een ongezondheidsstigma krijgen
opgeplakt.
Hij trok zelfs een parallel tussen de huidige gezondheidsdoctrine
en de extreme gezondheidsopvattingen die in nazi-Duitsland heersten. En hij gaf
een psychologische verklaring voor het succes van de gezondheidsdoctrine, terwijl het toch zo
duidelijk lijkt dat het altijd het gezondst is om je gezonde verstand te gebruiken
en je niet gek te laten maken.
Marsh observeerde dat vooral de groep mensen die hij aanduidt als
de worried well voortdurend nieuwe
gevaren verzint, waartegen ze zich probeert in te dekken met voortdurend nieuwe
soorten verzekeringen, light producten, gezondheidsyoghurt en
cholesterolverlagende boter, met op steeds meer plekken airbags en kreukelvrije
zones. Je zou kunnen zeggen dat dat indekken succes heeft: de kloof in levensverwachting tussen
rijke en arme mensen groeit nog steeds. Maar Marsh trok een andere conclusie:
als mensen minder risico’s lopen, gaan ze zich meer zorgen maken dat er toch iets
misgaat.
 Luxe angst, vindt Marsh. Mensen die het echt moeilijk hebben,
die werkloos zijn of arm of laag opgeleid of die in ontwikkelingslanden wonen,
komen daaraan helemaal niet toe. Het lijkt wel als of er een wet van behoud van
spanning aan het werk is of onze hersenen niet gemaakt zijn voor
het leven in de zorgeloze wereld die we nastreven. De worried
well zelf vergroten volgens Marsh ook weer hun eigen
risico’s door in hun auto met airbag harder te gaan rijden.
De conclusie is duidelijk: geniet van het leven, doe af en toe
eens iets waarvan je niet weet hoe het afloopt, en laat je vooral niet te veel
zorgen aanpraten. Het is een boodschap die ongetwijfeld zal aanslaan bij een
breed publiek. Alleen, je ziet het volgende gevaar alweer duidelijk voor je:
enjoyism. Genieten moeten we!
Geestelijke gezondheid wordt over een tijdje waarschijnlijk net zo’n opgedrongen ideaal als lichamelijke
gezondheid dat nu al is. De eerste
tekenen van gedwongen genieten steken al duidelijk de kop op. Er is al bijna
geen theatervoorstelling meer zonder staande ovatie; iemand die met tegenzin
vervelend werk doet ‘omdat het moet’ wordt steeds vaker dom of zielig gevonden.
En wie het over een paar jaar nog in zijn hoofd haalt niet te genieten maar
betrapt wordt op ouderwets getob moet zich maar eens flink schuldig gaan
voelen.
M.m.v. Wim Köhler
Bron: NRC, 7-4-2002
| 
Zend
deze pagina naar een vriend